Ostatnio spacerowaliśmy po Lesie Bielańskim i tam dotarliśmy nad żoliborskie rzeki. Tak – rzeki, nie rzekę. Jak łatwo się domyślić jedna z z nich to oczywiście Wisła. A druga?Przypomnę tu słów kilka o jednej z dawnych rzek Żoliborza i Bielan – Rudawce. Zwłaszcza, że od czasu pierwszej publikacji tego artykułu znów się tu i ówdzie trochę pozmieniało.
Swój początek Rudawka miała gdzieś w okolicach obecnego osiedla Górce. Przez Żoliborz płynęła aż do drugiej połowy XX wieku. Jednak już od początku wieku XX miała charakter raczej bagiennego rozlewiska, porośniętego roślinnością łęgową.
W dawniejszych dokumentach odnajdziemy ją także czasem pod nazwą Pisia, która to nazwa często nadawana była rzekom i rzeczkom na Mazowszu. W Radziejowicach lokalna Pisia płynie sobie do dziś.
Przy okazji przypomnę, że przy okazji artykułu o żoliborskim „akwedukcie” w Parku Fosa (ROMANTYCZNIE NIEROMANTYCZNY AKWEDUKT ) pisałam tu też o Drnie, drugiej z historycznych rzek Żoliborza, po której pozostały jeszcze gdzieniegdzie niewielkie ślady. O dawnej i dzisiejszej Drnie poczytacie też w artykule jej samej poświęconym: RZEKA U STÓP CYTADELI
W połowie XVIII w. tereny wsi Powązki wydzierżawione zostały przez księcia Adama Czartoryskiego i jego małżonkę Izabellę z Flemingów. Wówczas nad brzegami Rudawki powstała romantyczna posiadłość wiejska, a nurt rzeki został przegrodzony tamami, które utworzyły tu rozległy staw na wprost książęcej siedziby. Wtedy to po raz pierwszy zdeformowano bieg rzeki. O Powązkach z czasów XVIII wieku poczytać możecie w oddzielnym artykule: POWĄZKI CZARTORYSKICH.
Z czasem na większości swego biegu rzeka zanikła, choć nie samoistnie. Sprowadzona została działaniami melioracyjnymi do postaci cieków podziemnych. Początkowo było to spowodowane powstaniem w jej okolicach wiosek i osiedli, jak m.in. Powązki, które już na przełomie XIX i XX w. miały charakter małego miasteczka. Bagna i rozlewiska, pełne komarów, much i innych owadów oraz rozmaitych gnilnych wyziewów nie były pożądanym towarzystwem dla ludzkich siedzib, toteż sukcesywnie je osuszano. Główne koryto Rudawki zasypano już w 1939 roku. W okolicy pozostały jednak jeszcze przez wiele lat rozmaite bagienka, stawiki i glinianki. Kilkanaście lat po II wojnie rozpoczęła się tu budowa osiedla Rudawka, co spowodowało kontynuację prac melioracyjnych. Później podstawowe znaczenie miało utwardzenie i osuszenie gruntu pod budowę Trasy AK, która poprowadzona została na dużym odcinku dawnym korytem Rudawki. Jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku można było spotkać naziemne fragmenty jej rozlewisk w okolicach pogranicza Powązek i Bielan, na tyłach obecnego osiedla Rudawka i na Słodowcu.
Tu i ówdzie Rudawka jeszcze obecnie wyłania się jeszcze na powierzchnię, zwykle w postaci uregulowanych kanałków. Na niewielkie pozostałości Rudawki natrafimy w Parku Olszyna i w Lesie Bielańskim. Park Olszyna – teren leśny przy rozwidleniu ulic Broniewskiego i Trasy AK – ustanowiony został rezerwatem, toteż zachowano tu fragment rzeki w mocno ograniczonej formie.
Śladem po rzece są też kilkusetmetrowy fragment jej wyschniętego koryta oraz zagłębienia po stawach, niektóre nawet nadal wypełnione wodą, z czasów posiadłości Czartoryskich i Sobieskich, przy obecnej trasie AK, od wiaduktu w pobliżu głównego wejścia na Cmentarz Powązkowski aż do okolic ulicy Broniewskiego (okolice ulic Sybilli i Izabelli) i dalej w Parku Kaskada i parku Stawy Kellera. Wody Rudawki, do spółki ze starorzeczem Wisły, rozlewające się po okolicy i tworzące cieki podziemne, zasilały bowiem wszystkie hydrograficzne atrakcje wymienionych wyżej terenów, stanowiących niegdyś ogrody posiadłości arystokratów i przemysłowców.
Również dalej wzdłuż trasy AK, na Marymoncie, w rejonie ulic Kaskadowej i Gdańskiej jeszcze kilkanaście lat temu można było znaleźć wyraźne fragmenty starorzecza i dawnego koryta Rudawki przy obrzeżach trasy. Teraz w tym miejscu stoją ekrany akustyczne.
Istnienie rzeki i jej nazwa utrwalone zostały w nazwach osiedli Rudawka, Marymont-Potok i Marymont-Ruda. To właśnie tu, na Marymoncie i na Słodowcu, stały nad Rudawką młyny, produkujące wyśmienitą makę, co utrwaliło się w popularnym w Warszawie powiedzeniu: „delikacik z marymonckiej mąki”.
Na Marymoncie Rudawka zmienia bieg i zamiast płynąć wprost w dół do Wisły przez Kępę Potocką, odbija na północny zachód w stronę Lasku Bielańskiego i tam, na tyłach dawnego klasztoru kamedułów, spływa do Wisły . Przez osoby mniej zorientowane za jej bieg w rejonie Marymontu brany jest czasem kanałek na Kępie Potockiej, w pobliżu ulicy Gwiaździstej. Nie ma on jednak z Rudawką nic wspólnego, ów kanałek to pozostałość starorzecza Wisły.
W rejonie ujścia do Wisły Rudawka została częściowo skanalizowana i ostatnio, po roku 2020, połączona z Potokiem Bielańskim. Razem tworzą całkiem nieatrakcyjny widokowo kanał spływający w kierunku Wisły, w większości schowany pod ziemią i w krzakach nadbrzeżnych.
Końcowy fragment Rudawki pozostawiono w postaci kawałka potoku, który wyłania się z bagnistego obniżenia w Lesie Bielańskim, gdzie ślady rzeki widoczne są pod koniec zimy i zwykle zanikają już wczesną wiosną. Przez resztę roku o istnieniu tu rzeki przypominają kałuże i gliniaste, podmokłe podłoże alejki spacerowej i otoczenia, utrudniające przejście po większych deszczach.
Rudawka potrafi jeszcze obecnie, już w XXI wieku, przypomnieć o sobie. Na przykład w efekcie prac budowlanych, konserwacyjnych, czy drogowych, na skutek naruszenia struktury gruntu lub podziemnych instalacji. A czasem… całkiem bez powodu, czy raczej z powodów naturalnych, np. po obfitych opadach deszczu.
Ostatnio stała się lokalną sensacją w pierwszych dniach kwietnia 2021 roku, pojawiając się nagle podczas prac budowlanych w rejonie Trasy AK, między ulicami Powązkowską i Broniewskiego. Pracownikom firmy robiącej przewiert na kable „udało się” dokopać do Rudawki. Przebili się nie tylko przez betonowe obudowy, ale także przez rury, którymi rzeka została sprowadzona pod Trasę AK . W efekcie rzeka wypłynęła w kilku miejscach na powierzchnię, tworząc staw i rozlewiska. Trudno nie zadać pytania, czy w firmie prowadzącej wykopy w ogóle ktoś wiedział, że pod ziemią płynie rzeka? Odpowiedź na to pytanie nie jest znana. 😉
Co gorsze, przez kilka tygodni nie był znany także finał tego wydarzenia, bo pogoda nie pomagała strażakom i pracownikom MPWiK, którzy próbowali ponownie okiełznać Rudawkę.
W końcu jednak się udało.
Foto: Liliana Kołłątaj
Podoba Ci się ten artykuł? Będzie mi bardzo miło, jeżeli zostawisz ślad Twojej wizyty w postaci komentarza lub polubienia i zostaniesz stałym czytelnikiem tego bloga.
Możesz także zasubskrybować bloga i otrzymywać bezpośrednio na swoją skrzynkę pocztową informacje o nowych artykułach oraz o terminach spacerów historycznych i przyrodniczych, rajdów i wycieczek Klubu Globtrotera.
Klub Globtrotera Warszawa 