Tekst: Piotr Jurzysta i Liliana Kołłątaj
Zdjęcia: Stanisław Górski, Liliana Kołłątaj, Piotr Jurzysta
Pierwsze wozy mieszkalne powstały około 1810 roku we Francji na potrzeby ekip cyrkowych. W połowie wieku zyskały popularność wśród wędrownych Cyganów. Wozy mieszkalne były kryte dachem, wyposażone w okna i często bogato zdobione. Wewnątrz mieściły jednopokojowe mieszkania z częścią sypialną z czasem także stołem i kuchnią. Budowa wozu trwała od 6 do 12 miesięcy, wykorzystywano drewno dębowe, orzechowe i sosnowe. Na ziemiach polskich najsłynniejsze pojazdy powstawały w Szamotułach, Ostrowie Wielkopolskim i Białymstoku.
Kres cygańskim taborom położyła ustawa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1954 roku nakazująca obowiązkowe osiedlanie i ewidencjonowanie ludności romskiej. Wozy zostały porzucone z dnia na dzień. Do dziś przetrwało ich niewiele, również w związku z tym, że często były palone po śmierci właściciela.
W latach sześćdziesiątych Cyganie przyjeżdżali często na targowiska miejskie. Można ich było spotkać na przykład na Kole w Warszawie. Nie cieszyli się niestety sympatią w społeczeństwie. Babcie i matki straszyły wtedy nimi dzieci, że jak będą niegrzeczne to je oddadzą Cyganom. Bywali także na targowisku Zgierzu. Współczesne wozy – domy cygańskie można jeszcze spotkać w Zgierzu, w większości opuszczone.
Jeszcze nie tak dawno tabor cygański rozkładał się nad Wisłą na Żoliborzu i na Młocinach, na łachach na wysokości Żerania. Kręcili się wokół Nowego Dworu Mazowieckiego, bo tam mieszkał ich król. Kilka lat temu widywano tabory cygańskie także w Pomiechówku. Mieli też miejsce zbiórki nad rzeką w Płońsku. Zresztą wielu potem w Płońsku osiadło, gdy zostali zmuszeni nakazem.
Tarnów, 23 lipca 2015. W tle ratusz Tarnowa.
Foto: Stanisław Górski
Duża społeczność cygańska związała się także z Tarnowem. W tamtejszym Muzeum Etnograficznym zorganizowana została stała ekspozycja poświęcona Romom, która jest swego rodzaju ewenementem. To jedyna taka wystawa w Polsce i jedna z dwóch w Europie (druga znajduje się w Czechach, w Brnie). Niestety, w zeszłym roku była nieczynna i nie udało się nam jej obejrzeć.
Od roku 1996, co roku latem, pod koniec lipca, ruszał z Tarnowa, z Muzeum Etnograficznego, przez Żabno do Szczurowej, teraz już tylko symboliczny, Tabor Cygański dedykowany pamięci Romów. Szlak przejazdu Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów wytyczała trasa masowych grobów ludności romskiej tego regionu, pochodzących głównie z czasów II wojny światowej. W Szczurowej Tabor kończył swój przejazd przy cmentarzu, gdzie pochowano 93 osoby narodowości cygańskiej, które 3 lipca 1943 roku zostały w tym miejscu rozstrzelane. W ubiegłym, 2021roku wydarzenie to niestety chyba nie miało miejsca, bo nie udało mi się znaleźć o nim żadnych informacji. Wygląda na to, że w roku 2022 też się nie odbędzie, bo jakoś nic nie słychać, by miało być organizowane.
Pięknie odnowiony, oryginalny wóz cygański z początku XX wieku, pochodzący z mazurskiej wsi Piecki, nawet częściowo wyposażony, można także obejrzeć w skansenie w Olsztynku.
Dziękujemy Klubowiczom z Klubu Globtrotera za komentarze, które pomogły w uzupełnieniu aktualnych informacji o współczesnej historii taborów cygańskich w Polsce.
_____________
Podoba Ci się ten artykuł? Będzie mi bardzo miło, jeżeli zostawisz ślad Twojej wizyty w postaci komentarza lub polubienia i zostaniesz stałym czytelnikiem tego bloga.
Możesz także zasubskrybować bloga i otrzymywać bezpośrednio na swoją skrzynkę pocztową informacje o nowych artykułach oraz o terminach spacerów historycznych i przyrodniczych, rajdów i wycieczek Klubu Globtrotera.
Klub Globtrotera Warszawa 