FANTAZJE KSIĘŻNEJ CZARTORYSKIEJ

To miasto swój dzisiejszy wygląd i większość zabytków zawdzięcza księżnej Aleksandrze z Czartoryskich Ogińskiej. Współczesne Siedlce to zaledwie wspomnienie świetności z tamtych czasów, choć przez ostatnich kilka lat widać wyraźne zmiany na lepsze.

Historia najbardziej reprezentacyjnej budowli Siedlec – pałacu Czartoryskich i Ogińskich, sięga początków XVIII wieku. Murowany pałac murowany został wybudowany przez Kazimierza Czartoryskiego przed rokiem 1730.

W roku 1775 dobra siedleckie  po ojcu, Michale Czartoryskim, odziedziczyła Aleksandra z Czartoryskich Ogińska. Zleciła wówczas przebudowę pałacu w stylu klasycystycznym, a także rozmaite budowy i zmiany na terenie miasta, m.in. przebicie ul. Pałacowej (obecnie ul. Kościuszki) ułatwiające komunikację z rynkiem i kościołem. Za jej czasów przebudowano kościół, zbudowano ratusz. Wokół pałacu powstał też – zgodnie z panującą wówczas modą – park romantyczny, zwany Aleksandrią.

Siedlecka rezydencja Ogińskich konkurować mogła pod względem popularności z Podlaskim Wersalem, jak określano siedzibę Branickich w Białymstoku.
W Siedlcach bywał nawet król Stanisław August Poniatowski, który zapisał się także w historii architektury tego obiektu, zalecając wprowadzenie pewnych modyfikacji i udogodnień. Według niektórych źródeł na jego przyjazd księżna wystawiła bramę triumfalną, którą później, w czasie I wojny światowej, Rada Miejska nazwała Bramą Księżnej Ogińskiej. Zważywszy jednak, że budowla ta spełniała rolę dzwonnicy, przyjąć należy, że wystawił ją, w takiej właśnie funkcji, już Michał Fryderyk Czartoryski, ojciec Aleksandry. Tak czy owak, brama wrosła w krajobraz Siedlec i pozostawała w nim aż do maja 1941, kiedy to zburzyli ją Niemcy, gdyż gdyż utrudniała przejazd pojazdów pancernych w drodze front wschodni. Pozostały tylko niewielkie fragmenty bocznych skrzydeł budowli.

Gościem księżnej Aleksandry był także Tadeusz Kościuszko. Bywali tam również znani artyści, jako że księżna była mecenaską sztuki.W pałacu wystawiane były sztuki teatralne, odbywały się festyny dworskie, wieczory poetyckie i koncerty. Mieszkali tam gościnnie i tworzyli poeci oświecenia: Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin.

Księżna Aleksandra zmarła w 1798 roku i pochowana została w Siedlcach w kaplicy pw. św. Krzyża, potocznie zwanej Kaplicą Ogińskich. Warto wspomnieć słów kilka o kaplicy, jako że zaprojektowana została ona przez Zygmunta Vogla, nadwornego rysownika, malarza, projektanta i dokumentalistę i jest jedynym znanym dziełem architektonicznym tego artysty. Została wybudowana w stylu klasycystycznym, w roku 1791 na polecenie księżnej i wzniesiona w miejscu pierwotnego kościoła, w otoczeniu pierwszego siedleckiego cmentarza. Obecnie znajduje się przy ul. Starowiejskiej.

Po śmierci Aleksandry Ogińskiej dobra siedleckie objęła Izabela Czartoryska, która wymieniła je na dobra rządowe na Lubelszczyźnie. Jak wiadomo Izabela zagustowała w Puławach, gdzie stworzyła swą romantyczną rezydencję. Siedlce zupełnie jej nie zainteresowały.

Toteż od 1804 r. Siedlce stały się miastem rządowym, a pałac obiektem użyteczności publicznej i siedzibą Rządu Gubernialnego, który mieścił się tu aż do likwidacji guberni siedleckiej w 1912 r. Władze rosyjskie opuściły Siedlce w czasie pierwszej wojny światowej i pałac przeszedł na własność Polski.
Od 1921 r. pałac był rezydencją biskupa siedleckiego i siedzibą kurii diecezjalnej. W 1924 r. mieściło się w nim Gimnazjum Biskupie im. św. Rodziny, które funkcjonowało do 1939 r.

Druga wojna światowa była dla Siedlec czasem kompletnego zniszczenia. Front przetoczył się przez miasto dwukrotnie, w roku 1939 roku i w roku 1944, pozostawiając ruiny i pożogę. W czasie wojny 1/3 mieszkańców straciła życie, w tym 17 tys. Żydów, ktorych zgładzono w pobliskiej Treblince. Przed wojną ludność żydowska, podobnie jak w Warszawie, stanowiła znaczącą grupę mieszkańców, bo aż 37%. Okres wojny przyniósł też ogromne zniszczenia dla zabudowy miasta. Zniszczone zostało centrum miasta. Prawie połowa budynków legła w gruzach. Uszkodzony został pałac Ogińskich, zniszczony Ratusz Miejski „Jacek”, zburzona synagoga. Niemcy zlokalizowali w Siedlcach obóz jeńców wojennych (głównie sowieckich) Stalag nr 366, gdzie zginęło nie mniej niż 9 tysięcy, a być może nawet 12 tysięcy z 20 tysięcy więźniów. Były też  4 obozy pracy przymusowej, w których było łącznie 12 tysięcy osób, z czego ok. 10 tysięcy wywieziono do ośrodka zagłady w Treblince, a pozostałych rozstrzelano.

Od początku II wojny światowej do roku 1944 pałac był siedzibą Wermachtu. W roku 1944  spalony, legł w gruzach. Odbudowano go w roku 1950 przekształcając wnętrza na pomieszczenia użyteczności publicznej.

Obecnie w murach pałacu Ogińskich mieści się uczelnia – Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny.
Poza pięknym barokowym ratuszem, malowniczym rynkiem, dawnym pałacem Ogińskich, katedrą i kościołami, Siedlce poszczycić mogą się jeszcze jedną osobliwością: obrazem „Ekstaza św. Franciszka” w Muzeum Diecezjalnym. To jedyne w Polsce dzieło sławnego XVI-wiecznego malarza El Greco.
—
A wszystko to oglądaliśmy z Klubem Globtrotera 24 marca 2018. Na trasie znalazły się nie tylko Siedlce, ale także Liw i Węgrów: https://klubglobtroterawarszawa.wordpress.com/2018/02/12/ocalone-od-zapomnienia-podlasie-z-klubem-globtrotera/

Do Siedlec wybieramy się ponownie na wystawę ARS SACRA EL GRECO w listopadzie. Tym razem poza Siedlcami zobaczymy Mokobody, Budzieszyn i Jeruzal:  https://klubglobtroterawarszawa.wordpress.com/2018/10/30/7xel-greco-siedleckie-znane-i-nieznane-polska-z-klubem-globtrotera/

---