Piękne zdjęcie, prawda? Co my tu widzimy? Bez wątpienia jest to ulica Karowa. Zdjęcie przedstawia jej wygląd na początku XX wieku.
Wzrok przyciąga wielki okrągły gmach widoczny w środku zdjęcia po prawej stronie ulicy Karowej.
To jedna z warszawskich rotund.
Dziś już jej nie zobaczymy, gdyż uległa zniszczeniu we wrześniu 1939 r.
Rotundę przy ulicy Karowej wybudowano w roku 1897 według projektu Karola Kozłowskiego.
Gmach wzniesiono na terenie dawnego pałacu Tarnowskich. Pierwotnym przeznaczeniem było wystawienie panoramy „Golgota” autorstwa Jana Styki. Panowała wówczas moda na wielkoformatowe panoramy, toteż obrazy tego typu powstawały jeden za drugim. Najsłynniejsza z nich była oczywiście „Panorama Racławicka”. Po sukcesie „Panoramy Racławickiej”, malowanej wspólnie z Wojciechem Kossakiem i innymi malarzami, Styka nabrał apetytu na kontynuację. Dwa lata później namalował, tym razem jednak już nie z Kossakiem, lecz z wspólnie z Janem Stanisławskim, Tadeuszem Popielem i Zygmuntem Rozwadowskim „Golgotę” – panoramę o wymiarach 60 x 15 m., uznawaną do dziś za największy obraz o tematyce religijnej na świecie. Wcześniej „Golgota” wystawiana była z sukcesami w innych miastach, m.in. we Wrocławiu. Gdy przyszedł czas na Warszawę okazało się, że nie ma obiektu, w jakim można by go eksponować. Trzeba było postawić gmach specjalnie dla wystawienia tego dzieła.
Założenie architektoniczno-urbanistyczne było imponujące i dalekosiężne i uwzględniało nawet problem pokonania komunikacyjnego znacznej różnicy wysokości skarpy.
Pod budynkiem wybudowano fragment tunelu komunikacyjnego, którym pierwotnie miała jeździć kolejka elektryczna łącząca Powiśle z Krakowskim Przedmieściem. Niestety pomysł nie został zrealizowany.
W połowie 1898 miejsce „Golgoty” zajęła panorama bitwy nad Berezyną Wojciecha Kossaka i Juliana Fałata, by w 1901 ustąpić miejsca obrazowi „Napoleon pod piramidami” Wojciecha Kossaka.
W 1902 w podziemiach panoramy otworzono teatr Elizeum łączący rewię z popisami cyrkowymi.
Ostatnią panoramą była wystawiona w 1907 „Bitwa pod Sybinem” Jana Styki.
Później w budynku urządzono wrotnisko, a w 1913 przeznaczone na 2 tysiące miejsc kino.
Przez cały okres międzywojenny w budynku działały różne teatry, między innymi: Stańczyk, Maska, Wielka Rewia, Comedia.
W 1921 roku przystąpiono do przebudowy gmachu na siedzibę trzech teatrów wg projektu Wacława Moszkowskiego przy udziale W. Sokoła i Stefana Bryły. Oprócz prac wewnątrz budynku dobudowano nową fasadę.
Ponownie gmach przebudowany został w 1932 – tym razem na siedzibę Teatru Artystów powołanego przez Związek Artystów Scen Polskich, który obok wzniósł dla siebie kamienicę, która istnieje do dziś. W tej kamienicy, na parterze, zachował się do czasów współczesnych jedyny ocalały kawałek rotundy – fragment ściany z dekoracyjnym medalionem.
Niestety, wszystkie te zabiegi nie na wiele się zdały. Po niecałych trzech miesiącach teatr splajtował.
Do 1939 w budynku mieściły się między innymi Teatr im. G. Zapolskiej, Teatr Ireny Solskiej, Nowa Komedia, a od 1935 teatr Marii Malickiej.
We wrześniu 1939 roku na rotundę spadły niemieckie bomby. Widok zniszczonej rotundy zachował sie na jednym z niemieckich zdjęć lotniczych zrobionych w lipcu 1944 roku, znanych jako seria „Warszawa – Ostatnie spojrzenie” („Warschau – Der letzte Blick”), udostępnionych przez Herder Institut.
https://www.herder-institut.de/warschau/indexpl.html
Po zniszczeniach wojennych gmachu nie odbudowano, bo nikt nie widział takiej potrzeby. Na jej miejscu powstał nowy, zupełnie inny budynek, w którym ulokowano później Wydział Socjologii UW. Obecnie mieści się tam m.in. Dom Spotkań z Historią.
Na wprost rotundy, po lewej stronie ulicy, widać na zdjęciu gmach Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego zbudowany w latach 1912-1914, zaprojektowany przez Jana Heuricha (syna).
Budynek istnieje do dziś i nadal pełni tę samą funkcję. Zmienił się tylko przymiotnik w nazwie, z Warszawskiego na Polskie, jako że założone w roku 1898 Warszawskie Towarzystwo Higieniczne rozrosło się na cały kraj.
***
***
***
Mili Czytelnicy
Blog Klubu Groblotera jest przedsięwzięciem non profit korzystającym z hostingu w domenie WordPress. Redakcja bloga nie odpowiada za rodzaj i treść reklam zamieszczanych pod artykułami.
Klub Globtrotera Warszawa 