W zabudowie miejskiej od zawsze szczególne miejsce zajmują place. W przeszłości zwykle były to rynki, pełniące rolę targowisk. Organizowano tam zabawy i uroczystości, a także manifestacje. Place zawsze miały podstawowe znaczenie komunikacyjne, do nich zbiegały się i krzyżowały trasy prowadzące do miasta z różnych stron. Żoliborz dość późno zaczął rozwijać się przestrzennie, toteż nigdy w tym rejonie nie istniał klasyczny rynek. Mamy za to kilka obszernych placów, które powstały już po I wojnie światowej, wraz z rozwijającą się wówczas zabudową dzielnicy.
Najważniejszy plac dzielnicy – Plac Wilsona, wytyczono dopiero w roku 1923, w ciągu ulicy Adama Mickiewicza. Nazywano go wówczas czasem Placem Stefana Żeromskiego, co wiązało się z planowanym tuż obok Parkiem im. Żeromskiego, który powstał niebawem na terenie dawnych przedpoli Cytadeli. Jednak oficjalnie taka nazwą na ówczesne plany Warszawy nie trafiła. Plac od początku miał kształt nieregularny, zbliżony bardziej do wyciągniętego prostokąta niż do koła. Biorąc pod uwagę układ komunikacyjny plac Wilsona należałoby nazwać rondem.
Tak jak obecnie, również dawniej zbiegało się do niego promieniście 5 ulic, z których dwie dzielił na części. Ponieważ patronami tych ulic byli najbardziej znani polscy poeci – Mickiewicz, Krasiński i Słowacki, o placu mówiono też Plac Trzech Wieszczów i była to też jedna z propozycji nazwy. Ostatecznie patronem został 28. prezydent Stanów Zjednoczonych – Thomas Woodrow Wilson, którego postawa przyczyniła się do odzyskania niepodległości przez Polskę po zakończeniu I wojny światowej. Tę nazwę nadano bardzo szybko, bo już we wrześniu 1926, czyli zaledwie trzy lata od utworzenia placu, a dwa lata po śmierci prezydenta. Ciekawostką jest, że od razu przyjęła się spolszczona wymowa nazwy, przez „w”, podobnie jak Waszyngton i taka wymowa zalecana jest do dziś przez Radę Języka Polskiego. Nawet w metrze, w zapowiedzi stacji pojawia się wersja spolszczona.
Projekt placu w latach dwudziestych XX wieku stworzyli architekci Józef Jankowski, Tadeusz Tołwiński i Antoni Jawornicki.
W latach 1925–1932 po południowo-wschodniej stronie placu, na przedpolach Cytadeli, a dokładnie na terenie Fortu Sokolnickiego (dawnego carskiego Fortu Siergiej), założono Park im. Stefana Żeromskiego. O parku i jego okolicach możecie też poczytać tu ⏩⏩ FORT SOKOLNICKIEGO oraz tu ⏩⏩ FAWORY. OD PIĘKNEGO BRZEGU PO KRYMINAŁ.
W 1936 r. (a może nawet ciut wcześniej, nie ma pełnej jasności co do daty) ustawiono w Parku Żeromskiego znaną chyba wszystkim żoliborzanom „Alinę”, piękną rzeźbę – fontannę, autorstwa Henryka Kuny, zamówioną przez Urząd Dzielnicy specjalnie dla ozdoby parku. „Alina” na szczęście przetrwała czasy wojenne i od wielu lat jest symbolem Żoliborza. O Alinie przeczytacie więcej w oddzielnych artykułach: ALINA Z DZBANEM oraz ALINKA ŚWIĘTUJE 100-LECIE ŻOLIBORZA .
W 1926 po północno-wschodniej stronie placu oddano do użytku pierwszy blok mieszkalny I kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej zaprojektowany przez Brunona Zborowskiego. Niestety nie przetrwał on II wojny światowej.W latach 1930-31 powstał, zaprojektowany przez Stanisława Brukalskiego i Józefa Szanajcę, budynek spółdzielczy „Warszawa 1” wzniesiony w ramach Wielkomieszkaniowego Osiedla Pracowników ZUS. Jego dłuższe (250 m) skrzydło stanęło wzdłuż Mickiewicza, drugie krótsze skrzydło wzniesiono wzdłuż pierzei pl. Wilsona, a trzecie, także krótsze, wzdłuż Krasińskiego. Blok ten istnieje do dziś.
Druga wojna światowa i Powstanie Warszawskie nie ominęły Placu Wilsona. We wrześniu i październiku 1944 r. przez ulicę Mickiewicza i Plac Wilsona przetoczyły się niemieckie czołgi, rozjeżdżając gąsienicami zieleń, nawierzchnię i torowiska.
W trakcie walk zniszczeniu uległy domy na prawie wszystkich narożnikach placu. Bez większych zniszczeń przetrwał tylko blok „Warszawa 1”. Mocno ucierpiał także Park Żeromskiego.
Podczas odbudowy okolicy, ok. 1955 plac został przebudowany, przesunięto tory tramwajowe, jezdnie, urządzono zieleńce. Bloki mieszkalne na narożnikach pomiędzy ulicami Krasińskiego i Słowackiego oraz Słowackiego i Mickiewicza odbudowano w sposób nawiązujący do przedwojennego wyglądu, jednak nie identyczny.
Teren na północnym narożniku, między ulicami Mickiewicza i Krasińskiego, gdzie niegdyś stał trzypiętrowy budynek mieszkalny I Kolonii WSM, zajął po wojnie potężny blok wybudowany w stylu socrealizmu. Na początku lat sześćdziesiątych na parterze tego kolosa pojawiło się kino „Wisła”.
Zanim uporządkowano teren i odbudowano dawne domy, bądź wybudowano nowe, na początku lat pięćdziesiątych na tyłach Placu Wilsona, przy ulicy Tucholskiej, można było zrobić zakupy na istniejącym tam bazarze. Jak się łatwo domyślić, bazar poza niewątpliwymi korzyściami dla okolicznej ludności, dla mieszkańców okolicznych domów był mocno uciążliwy, toteż nie wytrzymał próby czasu i po kilku latach został zlikwidowany. Jego funkcję przejął funkcjonujący do dziś bazar przy Hali Marymonckiej, która powstała pod koniec lat trzydziestych.
W maju 1953 nastąpiło przemianowanie na plac Komuny Paryskiej. Do historycznej nazwy powrócono w lutym 1990. W sierpniu 2012 skorygowano wcześniej nadaną nazwę plac. im. T.W. Wilsona na plac Thomasa Woodrowa Wilsona.
8 kwietnia 2005 roku otwarto najładniejszą w Warszawie stację metra – Plac Wilsona, która taką nazwę uzyskała oficjalnie we wrześniu roku 2013. Wiata metra, przez którą wchodzi się na stację, swą konstrukcją nawiązuje do dawnego przystanku przy Placu Wilsona w latach trzydziestych.
Foto: Czesław Olszewski
W latach 2005-2006 przeprowadzono rewitalizację Parku Żeromskiego, największego parku północnej Warszawy. Na jego terenie w obiektach dawnego Fortu Sokolnickiego, pozostałości po pierścieniu zewnętrznych umocnień Cytadeli, zorganizowano centrum kulturalne.
Podoba Ci się ten artykuł? Będzie mi bardzo miło, jeżeli zostawisz ślad Twojej wizyty w postaci komentarza lub polubienia i zostaniesz stałym czytelnikiem tego bloga.
Możesz także zasubskrybować bloga i otrzymywać bezpośrednio na swoją skrzynkę pocztową informacje o nowych artykułach oraz o terminach spacerów historycznych i przyrodniczych, rajdów i wycieczek Klubu Globtrotera.
Klub Globtrotera Warszawa 